Zaanstad – Tot onze teleurstelling is het raadsvoorstel om een entreeprijs in te voeren voor de Zaanse Schans op 13 juni aangenomen door de gemeenteraad. Even pijnlijk: het burgerinitiatief “Houd de Zaanse Schans open” voor een referendum werd verworpen. Partijen die het afwezen, noemden het misleidend – maar juridisch is nog helemaal niet zeker dat Zaankanters gratis toegang zullen houden. Kortom: er zitten haken en ogen aan, die nu onder tafel verdwijnen.

Lokaal Zaans heeft zich uitgesproken tegen deze overhaaste besluitvorming. We zien een plan dat inhoudelijk onvoldoende is uitgewerkt, juridisch onzeker is en financieel nauwelijks onderbouwd. Wat vooral ontbreekt is draagvlak. In plaats van verbinding is er sprake van wantrouwen, uitsluiting en oplopende spanningen.

Geen plek voor kritische geluiden
De presentatie van de plannen op 9 mei maakte dat pijnlijk zichtbaar. De bestuursvoorzitter van Stichting de Zaanse Schans sprak de gemeenteraad met opvallend dedain toe. De raad werd weggezet als een hinderlijke hobbel op weg naar “het plan” – een plan dat met een kleine kring is bedacht, zonder echte participatie van ondernemers, vrijwilligers of bewoners. De boodschap was duidelijk: meedenken is niet de bedoeling.
Dat verklaart ook waarom er geen tussenopties zijn onderzocht. Alleen de uitersten – niets doen of een hek – werden serieus genomen. De ondernemers en vrijwilligers die al decennia bijdragen aan de aantrekkingskracht van de Zaanse Schans, voelen zich buitenspel gezet.

Crisis bij de Zaansche Molen
Intussen rommelt het ook binnen een van de belangrijkste erfgoedpartijen op de Schans: vereniging De Zaansche Molen. Een grote groep leden – onder wie veel vrijwilligers – maakte zich de afgelopen maanden ernstig zorgen over het gebrek aan openheid en de manier waarop er met mensen wordt omgegaan. Op de Buitengewone Algemene Ledenvergadering van 28 mei werd een voorstel behandeld om het bestuur weg te stemmen, mede vanwege de rol die het speelde bij het promoten van het “all-in model” op de Schans – zonder duidelijke financiële garanties, en zonder de leden daarover te informeren. Het bestuur blijft zitten, maar heeft wel duidelijke signalen meegekregen.

De pijn is het grootst bij Verfmolen De Kat. De familie Kempenaar, al 44 jaar het hart van deze molen, werd aan de kant geschoven. Hun contract werd niet verlengd en er werd zelfs gevraagd hierover te zwijgen. De vereniging leek de molens en haar vrijwilligers niet meer voorop te zetten, maar zich te richten op commerciële belangen en politieke gunsten. Er worden nu gesprekken met de familie Kempenaar gevoerd. Het bestuur van de Vereniging Zaansche Molen heeft een mediator aangesteld. Ook heeft de wethouder op verzoek van Lokaal Zaans toegezegd zich in te zullen spannen om de familie Kempenaar op de Kat te behouden.

Alleen samen vooruit
Wij van Lokaal Zaans geloven dat het anders moet. En anders kán. De enige duurzame weg vooruit is samenwerking. Tussen alle partijen op de Schans. Tussen ondernemers, vrijwilligers, bewoners, de gemeente, het Zaans Museum, Stichting Zaanse Schans, Vereniging De Zaansche Molen en het Klokkenmuseum. Maar dan moet er wél geluisterd worden. Echt geluisterd. Naar zorgen, naar alternatieven, naar ervaringen van mensen die het gebied dagelijks draaiende houden.

We roepen het college op om de angel uit het debat te halen. Stop met het eenzijdig doorvoeren van plannen en werk aan herstel van vertrouwen. En wees duidelijk: een regionaal museum als het Zaans Museum verdient structurele subsidie. Verstrengel dat niet met toegangsmodellen die het erfgoed en ondernemers onder druk zetten.

Want op deze manier zijn er vooral verliezers. Laten we ons erfgoed niet gijzelen met ondoordachte besluiten en onderling wantrouwen. Wij geloven in een Zaanse Schans die open, gastvrij én toekomstbestendig is – mét elkaar, niet ondanks elkaar.

Wij zullen het dossier, zoals we al langer doen, goed blijven volgen en het komt ongetwijfeld snel weer terug in de raad. We zullen op de korte termijn aansturen op verbinding en daar op blijven wijzen.